LTS: Bày tỏ nỗi băn khoăn về cách giáo dục con cái, tác giả Phúc Lai đặt vấn đề có nên dạy con cách tiêu tiền hay không? Có nên dạy con tập kinh doanh từ bé hay không?

Qua những chia sẻ của tác giả, hi vọng các bậc phụ huynh sẽ tìm ra câu trả lời thích hợp nhất cho riêng mình.

Tòa soạn trân trọng gửi đến độc giả bài viết!

Vợ tôi có cô bạn đồng nghiệp, cô ấy có hai đứa con nhỏ sinh đôi học lớp ba, còn hai chú bé đó lại có một cậu bạn khác học cùng… Hết đoạn con tằm nhả ra tơ.

Một ngày cả ba chú bé đi cùng nhau ra cổng trường, chú bé học cùng kia đi mua quà có hai bạn tháp tùng.

Chú mua mấy món gì đó rất nhỏ, chỉ tính bằng nghìn đồng hay chục nghìn, nhưng chú ta trả bằng tờ 500 nghìn đồng (chắc là tiền mừng tuổi).

Người bán đương nhiên là ỉm đi luôn, còn chú bé thì không biết mà đòi. Chỉ hôm sau gia đình phát hiện ra, đi cùng con đến trường, có cả hai bạn sinh đôi làm chứng nhưng vẫn không ăn thua, người bán hàng kiên quyết không nhận có chuyện đó.

Tất nhiên, chuyện cầm 500 nghìn đồng đi chắc chắn là có thật, và chuyện người bán hàng khởi tâm tham cũng là có thật và nó làm dấy lên trong mấy gia đình chúng tôi câu chuyện có nên dạy con biết tiêu tiền hay không?

Có nên dạy con cách tiêu tiền? (Ảnh: Trulyrichclub)

Ở mức độ cao hơn, tôi có nghe một số quan điểm cho rằng ngoài việc dạy con biết tiêu tiền, còn nên định hướng cho con biết cách kinh doanh, làm thế nào để sử dụng vốn hiệu quả, tạo ra lợi nhuận.

Mục đích của những quan điểm này là tốt đẹp: có đủ tiền làm tiền đề cho hạnh phúc, tạo ra công ăn việc làm và có khả năng giúp đỡ người khác, đóng góp có ích cho xã hội. Những ý tưởng như vậy rất đáng được ủng hộ.

Vậy dạy con tiêu tiền từ sớm, nên hay không nên? Thực sự chính tôi cũng băn khoăn và cảm thấy khó có thể khẳng định được rằng nên hay không.

Như trong trường hợp mua quà trên đây, đúng là rất cần phải cho các cháu biết rõ về giá trị của đồng tiền, tiền thế nào là to là nhỏ, ở phạm vi các cháu được mua quà, thì mua bao nhiêu… và đã là trẻ nhỏ, không được cầm tiền to!

Cầm đồng tiền to quá như thế mua món quà nhỏ, trong khi chưa nhận thức rõ ràng và đầy đủ về giá trị của nó, thì vô hình trung đẩy người khác khởi tâm tham, như thế là có hại.

Mất tiền là hại nhỏ, đẩy người khác vào tình cảnh hớ hênh biến người ngay thành kẻ gian mới là hại lớn.

Đương nhiên khi câu chuyện được nói trong phạm vi gia đình, với con cái… thì chúng tôi cũng phân tích rằng tờ 500 nghìn đồng là tờ tiền mệnh giá lớn nhất của Việt Nam, nó đủ để cho một gia đình như chúng ta đi chợ mua thức ăn trong vài ngày, và bố mẹ thì rất vất vả để kiếm ra được nó… y như sách, nghĩa là ai cũng cần phải nói với con như thế.

Nhưng với người lớn, sẽ dấy lên những mối lo sâu sắc hơn, là làm thế nào để dạy con tiêu tiền, hoặc dạy con cách kiếm tiền?

Hiện nay, trong gia đình tôi mới chỉ dừng lại ở việc sai một chú bé lớp 5 cầm chút tiền ra cửa hàng tiện ích gần nhà mua một số đồ lặt vặt: lọ xì-dầu, chai tương ớt…

Cháu cần phải biết là được giao bao nhiêu tiền cầm đi, mua hết bao nhiêu và được trả lại bao nhiêu tiền. Cửa hàng quen, nên không đặt vấn đề là sợ bị lừa hay không sợ.

Khi được hỏi ý kiến về việc có nên dạy con tập kinh doanh, như tôi đã viết trên đây hay không, thì câu trả lời của tôi là “Còn tùy”.

Câu trả lời sẽ là “nên” với hầu hết những chuẩn mực của xã hội hiện nay, khi mà ra hiệu sách tràn lan (và chiếm nhiều chỗ trên các giá nhất) là sách "Dạy làm giàu", “Dạy con làm giàu”…

Bản thân những mong muốn đó là chính đáng, thực sự tiền vẫn là một phương tiện cực kỳ quan trọng để đạt được những cái khác. Người ta khó có thể thoải mái và hạnh phúc được khi lúc nào cũng túng thiếu.

Nhưng với gia đình tôi thì có lẽ chúng tôi muốn tìm một câu trả lời khác. Giàu là tốt, nhưng làm giàu cho đến cỡ nào, lúc nào… tức đâu là điểm dừng.

Xin đừng nghĩ rằng điểm dừng ở đây theo kiểu một barie mang tính vật lý, làm giàu đến từng này từng này tỷ đồng là đủ, có thể dừng lại.

Nếu hiểu như vậy thì chúng ta sẽ không bao giờ dừng lại được cả.

Giới hạn ở đây có thể về thời gian, không gian, hoàn cảnh… chứ không cố định phải thế này, phải thế khác.

Xin đưa một ví dụ hay một câu hỏi, rằng liệu chúng ta có dám bỏ đi cơ hội ký một hợp đồng rất lớn, chỉ vì nó có thể dẫn chúng ta tới ranh giới giữa phạm pháp hay không phạm pháp?

Hoặc đơn giản hơn, chúng ta có dám bỏ hợp đồng đó chỉ để đến dự một buổi biểu diễn của con mình, mà cháu đã dày công chuẩn bị bấy lâu nay?

Xem phim Mỹ tình huống này nhiều lắm: cha chạy đến nơi thì buổi diễn đã kết thúc, chỉ còn những giọt nước mắt tủi thân trên má và rơi cả trên chiếc đàn của cô con gái.

Chắc là sẽ bị cười, nhưng tôi chọn dạy cho con cách tiêu tiền ở mức độ rất thấp, sơ đẳng “lọ nước mắm, củ dưa hành” vậy thôi, cốt làm sao chăm sóc con khỏe mạnh, được học hành và sau này cháu có thể có được một nghề nghiệp tốt, đủ để nuôi sống bản thân và chăm sóc gia đình riêng của mình.

Sẽ là lý thuyết suông nếu nói, tôi dạy con hiểu “tiền chỉ là phương tiện, không phải là mục đích của cuộc sống…” nhưng thực sự tôi muốn dạy con “thiểu dục, tri túc” (ham muốn ít thôi, biết như thế nào là đủ).

Vì tôi muốn con mình được hạnh phúc, được an lạc. Dạy con tránh được cái tham, biết vui với những gì mình đang có… thì đảm bảo hơn, chắc chắn hơn cho cháu sau này được hạnh phúc và an lạc.

Vậy có cần dạy các cháu phấn đấu để hướng tới một cuộc sống tốt đẹp hơn hay không?

Có chứ - nhưng hoàn toàn không hẳn sự phấn đấu đó được đồng nhất với năm nay làm ăn lãi 1 tỷ đồng và sang năm phải lãi được 1,5 tỷ đồng.

Điều quan trọng đầu tiên là sự phấn đấu hướng nội, hướng tới sự tu dưỡng và hoàn thiện bản thân.

Các cháu cần phải có được tâm hồn cao đẹp, trung thực với đời, với người, với bản thân mình.

Các cháu phải biết yêu thương cuộc đời và yêu thương những người sống xung quanh. Sự phấn đấu là hôm nay tôi thấy tôi tốt đẹp hơn ngày mai.

Các cụ bảo “có đức thì không có sức mà ăn” lo gì chuyện không có tiền hay thiếu thốn.

Lại “vậy,” có nên dạy các cháu tập kinh doanh từ sớm không? Nên và cũng có thể là không nên.

Em trai tôi, tôi phát hiện ra em có năng khiếu mỹ thuật từ nhỏ và tôi định hướng cho chú ấy từ rất sớm để theo nghề vẽ, dù sự định hướng đó chỉ là những việc làm rất đơn giản như cho đi học vẽ phong trào ở nhà văn hóa thiếu nhi, nhưng luôn luôn cố gắng gợi và giữ cảm hứng cho chú ấy, để nó không bị thui chột hay phai nhạt đi.

Đến nay chú ấy là một họa sỹ, không phải là đại tài gì, nhưng có nghề nghiệp vững vàng và đủ nuôi sống bản thân, gia đình. Như thế là đủ.

Nếu tôi cứ mù quáng ép em mình tập kinh doanh, thì chắc gì bây giờ đã có được một Steve Jobs, mà thế giới sẽ mất đi một Picasso (hi hi) và có khi lại được một ông vật vờ, không khéo sa vào nghiện hút thì… dở hơi.

Nhưng ông em họ con bà dì ruột tôi thì khác: hắn ta buôn bán từ hồi còn đi học, mua chỗ này, bán chỗ kia, mua đầu chợ, bán cuối chợ… thế nào cũng được, miễn là có lãi.

Hôm đọc status cậu ta viết trên Facebook, đúng là tôi thán phục vì mình không thể làm được thế: buôn cả những cái nhỏ tí như đồ chơi, dụng cụ học tập… bán cho bạn học.

Và bây giờ thì cậu ta buôn đến loại hàng hóa là các “siêu xe” và cũng là người rất giàu. Xét về các tiêu chí bình thường của xã hội, như thế là thành công.

Nếu ép cậu này phải học để trở thành Albert Einstein thì chắc là… “khoai,” vì cậu ta không thích học theo sách vở. Bố cậu ta cũng đã từng thử rồi, và thất bại rồi ấy chứ.

Nghĩa là, không có một hình mẫu chung cho tất cả mọi người. Ấy không, có, có hình mẫu chung.

Làm gì cũng tốt, mọi định hướng đều tốt, nhưng tất cả đều phải dựa trên một nền tảng chung là “đạo đức”.

Giàu mà không có đạo đức, thì cái giàu ấy liền với tai họa. Những “đại án kinh tế” trong thời gian gần đây chính là thể hiện cái lẽ tự nhiên ấy đấy.

Mọi sự định hướng của cha mẹ cho con cái, vẫn cứ nên làm, nhưng xin hãy cứ làm tự nhiên như trò chơi con trẻ, làm sao các cháu vừa học, vừa chơi…

Và có một điều là bất cứ điều gì chúng ta làm cho con xuất phát từ sự thành tâm của cha mẹ, cũng là một tình yêu thương rất lớn dành cho chúng. Đó là tài sản lớn nhất để sau này chúng mang vào đời.

Vậy thì cứ làm đi, tại sao không?

“Năm học lớp 7 em từng bị tẩy chay. Khoảng thời gian đó em đã nghĩ khá nhiều đến chuyện tự tử. Thậm chí em từng thử, nhưng không thành.

Đến tận bây giờ, những suy nghĩ chán chường vẫn luôn thường trực trong đầu em. Có lẽ em sẽ không bao giờ thoát khỏi chuyện đó…” - T.H, học sinh lớp 12 tại một trường trung học phổ thông ở Hà Nội chia sẻ. 

Ẩn sau những nụ cười 

Suốt buổi trò chuyện, T.H tỏ ra khá dè dặt. Em kể lại câu chuyện của mình bằng một vẻ bình thản, thậm chí có đôi phần tự giễu.

Nhưng sự nghẹn ngào trong giọng nói của em ở những phút trao đổi cuối đã thể hiện rõ, vết thương tâm lý của em chưa bao giờ lành. 

T.H hiện đang học ở một trường trung học phổ thông khá nổi tiếng tại Hà Nội.

Môi trường học tập tốt, học sinh đạt điểm số cao và năng động, tuy nhiên cuộc sống của T.H lại không hề vô tư, vô lo như nhiều người vẫn nghĩ về lứa tuổi học trò. 

Ngoại trừ một người bạn thân thiết nhất, T.H chưa từng tâm sự với bất cứ ai về việc em từng thử tự tử, kể cả với chính bố mẹ mình. 

Những con số đáng giật mình về tình trạng tự tử của thanh thiếu niên tại Việt Nam.

T.H chia sẻ: “Có đôi lần em nói bóng gió với bố mẹ về chuyện tự tử. Nhưng bố mẹ em luôn cho rằng tự tử là một việc đớn hèn, yếu đuối. Từ đó em không nói thêm với bố mẹ về chuyện này nữa.” 

“Em rất sợ bố mẹ biết chuyện, rồi người khác biết chuyện sẽ đánh giá em là người nhu nhược, bi quan, hèn nhát. Thay vì cố gắng thấu hiểu, mọi người sẽ chỉ khuyên răn em mà thôi.” 

P.Q, một người bạn của T.H cũng gặp phải hoàn cảnh tương tự. Mang trên mình cái mác “trường chuyên lớp chọn”, em luôn cảm thấy áp lực.

Trong lúc nhiều bạn bè đồng trang lứa tham gia vào các hoạt động ngoại khóa, vui chơi giải trí, em chỉ biết vùi đầu vào sách vở. 

“Bố mẹ em rất khó. Điểm bài kiểm tra chỉ cần dưới 8 là bố mẹ em không hài lòng. Có những môn em học yếu một chút, trước mỗi kỳ kiểm tra có khi phải thức tới 1, 2 giờ sáng để ôn bài.

Có đợt nhà trường tổ chức các hoạt động ngoại khóa, dù rất muốn nhưng em không thể tham gia vì lịch học dày đặc.

Nhiều lúc em rất chán nản, chỉ muốn buông xuôi, nhưng nghĩ đến sự thất vọng của bố mẹ, em lại phải gồng mình lên…” - P.Q tâm sự. 

Khó ai có thể tưởng tượng được trong số những học sinh của những ngôi trường danh tiếng ấy, có bao nhiêu em đeo lên mình chiếc mặt nạ nói cười, chiếc mặt nạ “con ngoan trò giỏi” với chính những người thân thiết nhất của mình.

Để rồi mỗi khi chỉ còn lại một mình trong phòng riêng, các em phải vật lộn với những suy nghĩ chán chường, và những viên thuốc suy nhược thần kinh.

Những dòng tâm sự được đăng tải trên trang của một trường trung học phổ thông.

Câu chuyện của T.H hay P.Q không phải là cá biệt. Theo thống kê, trung bình mỗi năm có tới 1 triệu thanh thiếu niên chết vì tự tử.

Tại Việt Nam, tự tử là nguyên nhân gây tử vong thứ hai với những người trẻ tuổi, chỉ đứng sau tai nạn giao thông. 

Mỗi năm, các phương tiện truyền thông đại chúng đã đưa biết bao thông tin về những vụ tự tử học đường.

Những câu chuyện về 5 em học sinh nữ lớp 7 (tỉnh Hải Dương) tự tử tập thể, hay 3 em học sinh trung học cơ sở (tỉnh Đắk Nông) uống thuốc độc dẫn đến tử vong,... hẳn vẫn còn khiến dư luận phải rùng mình khi nhớ lại. 

Xã hội rúng động. Có người thương xót cho sự ra đi quá sớm của các em, có người lại chỉ trích các em nông nổi, bồng bột.

Nhưng theo sau những lời bình luận ấy, chưa có thay đổi nào đáng kể. Những lời kêu cứu của một thế hệ cô đơn vẫn còn bỏ ngỏ trong im lặng. 

Hệ thống giáo dục và gia đình - những nguyên nhân không nhỏ 

Theo chia sẻ của Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoa (Phó Trưởng bộ môn Y tế Gia đình, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội), có nhiều bậc phụ huynh khi tìm đến tư vấn tâm lý thừa nhận rằng mình không thường xuyên trò chuyện với con cái. 

Không ít người cho rằng chỉ cần chu cấp cho con một cuộc sống đầy đủ về vật chất là đã hoàn thành trách nhiệm của cha mẹ. 

Suy nghĩ này trở nên nguy hiểm khi con cái bước vào độ tuổi vị thành niên, với nhu cầu được lắng nghe, thể hiện tâm tư tình cảm của bản thân đặc biệt cao. 

“Có những trường hợp cha mẹ có lắng nghe, nhưng lại đánh giá vấn đề của con chỉ là vặt vãnh, chuyện “trẻ con” không đáng phải lo lắng.

Bị cha mẹ xem nhẹ sẽ khiến trẻ tổn thương, chán chường, cho rằng cha mẹ không quan tâm hay yêu thương mình. Nếu tình trạng kéo dài, trẻ có thể đi đến hành động tự tử”, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoa chia sẻ thêm. 

Bên cạnh đó, hệ thống giáo dục của nước ta hiện nay cũng là một vấn đề đáng lưu tâm tới khi bàn về nguyên nhân tự tử của trẻ vị thành niên.

Chương trình học nặng nề, đặc biệt là đối với các trường chuyên (như trường hợp của P.Q nêu trên) khiến áp lực đặt lên vai các em là rất lớn. 

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoa nêu ý kiến về tình trạng học sinh tự tử.

Ngoài những kỳ vọng của cha mẹ, cũng có trường hợp bản thân các em tự gây áp lực cho chính mình. Đó là hệ quả đáng buồn của một nền giáo dục đặt nặng thành tích.

Các em luôn có tâm lý ganh đua với bản thân, với bạn cùng lớp, thậm chí với anh chị em trong nhà. 

Khi vì một lý do nào đó mà các em bị điểm kém, thua thiệt so với bạn bè, các em có thể bị sốc, cho rằng mình kém cỏi, là “đồ bỏ đi” và rơi vào trạng thái trầm cảm, dễ nghĩ quẩn. 

Hãy thấu hiểu và lắng nghe

Theo Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoa, điều quan trọng nhất để giúp trẻ vị thành niên thoát khỏi tình trạng trầm cảm hoặc hành vi tự tử là sự lắng nghe đúng cách từ cha mẹ. 

“Việc lắng nghe là cả một quá trình, phụ thuộc vào độ cởi mở của trẻ. Cha mẹ nên trở thành người bạn của con, tiếp cận trẻ một cách nhẹ nhàng, bình đẳng.

Tìm hiểu những vấn đề con gặp phải, hoặc con quan tâm và cố gắng đứng dưới góc nhìn của con để suy xét, hiểu được con cảm nhận thế nào.” 

Cha mẹ hãy luôn lắng nghe để hiểu và đồng cảm với con cái.

Thay vì áp đặt suy nghĩ của bản thân lên con, cha mẹ nên kiên nhẫn nghe con giãi bày, sau đó trao đổi ý kiến với con, để con cảm thấy tâm tư, suy nghĩ của mình được tôn trọng thực sự.

Khi ấy, trẻ sẽ tin tưởng cha mẹ và dễ dàng tâm sự với cha mẹ hơn. 

Nếu trẻ quá thu mình, cha mẹ cũng nên thử tìm các cách tác động khác như: trò chuyện với bạn bè của con, hoặc nhờ thầy cô giáo chủ nhiệm, hay giáo viên trẻ yêu mến quan tâm đến trẻ nhiều hơn. 

Việc thường xuyên trao đổi trực tiếp với trẻ, hoặc thông qua bên thứ ba có thể giúp cha mẹ hiểu rõ chuyện gì đang xảy ra với trẻ, những khó khăn trẻ đang gặp phải để kịp thời giúp đỡ. 

“Lứa tuổi vị thành niên rất phức tạp, vừa luôn muốn được quan tâm, vừa muốn chứng tỏ mình là người lớn.

Vì vậy cha mẹ cần phải linh hoạt, khi quan tâm sát sao, khi để trẻ có quyền tự do quyết định. Đặc biệt không nên xâm phạm vào không gian riêng tư của trẻ”, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Phương Hoa nhấn mạnh. 

Nếu trong trường hợp trẻ từng cố gắng tự tử, nhưng chưa dẫn đến hậu quả xấu nhất, tuyệt đối không nên chì chiết trẻ.

Điều đầu tiên, cha mẹ cần suy xét lại mình đã thực sự quan tâm đến trẻ và hiểu trẻ chưa, nguyên nhân nào đã dẫn trẻ đến hành động tự vẫn. 

Đồng thời, cha mẹ cũng nên cùng trẻ đến bác sĩ tâm lý để được tư vấn. Các bậc phụ huynh cần hiểu rõ, khi trẻ đã đi đến quyết định tự vẫn, tức là bản thân trẻ đã rơi vào trạng thái bế tắc cùng cực.

Hoàn toàn không nên xem nhẹ vấn đề của trẻ, và tránh nhắc lại trải nghiệm này hết sức có thể, để tránh làm trẻ xấu hổ, có thể lặp lại hành vi tự tử lần nữa. 

Nếu trong trường hợp cần phải nhắc lại, hãy để trẻ cảm nhận được cha mẹ trẻ hiểu rằng đó không phải là một hành vi đớn hèn khi gặp phải bế tắc.

Thay vì khuyên răn, cha mẹ nên bắt đầu một cách nhẹ nhàng như: “Nếu bố/ mẹ gặp phải trường hợp như con, ở lứa tuổi của con, có thể bố/ mẹ cũng sẽ hành động tương tự…” sau đó nhẹ nhàng khích lệ, động viên trẻ. 

Ở tầm vĩ mô hơn, về phía các nhà trường cũng cần có sự thay đổi. Hiện nay, chủ yếu các nhà trường bậc phổ thông chỉ chú trọng vào mảng giáo dục văn hóa mà bỏ quên phần kỹ năng mềm, đó là một thiếu sót rất lớn trong xã hội hiện đại.  

Trước những luồng thông tin đa chiều từ mạng Internet, nếu không được định hướng đúng đắn, trẻ vị thành niên rất dễ tiếp thu những thông tin sai lệch, ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý của trẻ. 

Giáo viên cũng cần gần gũi với học trò hơn.

Cô Đàm Hải Yến - giáo viên Trường Trung học phổ thông Kim Liên (Hà Nội) chia sẻ, mối quan hệ thầy - trò ở bậc phổ thông khó thân thiết được như ở các bậc học thấp hơn, vì giáo viên khó có đủ thời gian và điều kiện để theo sát các em. 

Những tiết sinh hoạt ngắn ngủi không đủ để thầy/ cô chủ nhiệm nắm bắt được hết tâm tư, nguyện vọng của học trò. 

Nếu chương trình học có thể giảm tải, thay vào đó là tăng cường những tiết học ngoại khóa, đặc biệt là các tiết kỹ năng sống, nơi thầy cô giáo và học sinh có thể thoải mái trao đổi với nhau, mối quan hệ thầy - trò sẽ gần gũi hơn rất nhiều. 

Đây là nguyện vọng của không chỉ cô Hải Yến mà còn của rất nhiều học sinh và giáo viên khác. 

Cô Hải Yến cũng chia sẻ thêm, việc xây dựng chương trình học kỹ năng sống không phải là quá trình đơn giản và có thể nhanh chóng tiến hành. 

Tuy nhiên, “vạn sự khởi đầu nan”, điều quan trọng là người làm giáo dục phải có cái tâm - cái tâm để không chỉ dạy các em kiến thức, mà còn trang bị cho các em hành trang để sống lạc quan và bản lĩnh. 

Không chỉ riêng các bậc phụ huynh, các thầy cô giáo cũng nên trở thành người bạn lớn của các em.